Tết Đoan Ngọ, diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, là một trong những lễ tết truyền thống quan trọng của người Việt. Được mệnh danh là "Tết giết sâu bọ", ngày này không chỉ là dịp để con cháu tưởng nhớ tổ tiên mà còn là thời điểm để thanh lọc cơ thể, xua đuổi tà khí và cầu mong sức khỏe, may mắn. Việc chuẩn bị mâm cúng đúng chuẩn không chỉ thể hiện lòng thành kính mà còn giúp gia đình đón nhận những điều tốt lành. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết về mâm cúng Tết Đoan Ngọ theo phong tục ba miền Bắc, Trung, Nam.
1. Ý nghĩa của mâm cúng Tết Đoan Ngọ
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ không chỉ là sự kết hợp của các món ăn truyền thống mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Theo quan niệm dân gian, vào ngày này, sâu bọ, côn trùng và ma quỷ xâm nhập mạnh, gây tai họa nên cần làm lễ dâng cúng, hóa giải. Mâm cúng là cách để con cháu bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên, cầu mong sức khỏe và xua đuổi tà khí.
2. Mâm cúng Tết Đoan Ngọ miền Bắc
Người miền Bắc thường chuẩn bị mâm cúng với các lễ vật sau:
- Cơm rượu nếp: Là món ăn truyền thống, được làm từ gạo nếp lên men, có vị cay nồng đặc trưng. Ăn cơm rượu nếp vào sáng sớm giúp diệt sâu bọ trong cơ thể.
- Bánh tro (bánh ú tro): Là loại bánh làm từ gạo nếp đã được ngâm trong nước tro, gói trong lá chuối. Bánh có tác dụng thanh lọc cơ thể, giải nhiệt và mang ý nghĩa cầu mong bình an.
- Trái cây: Các loại trái cây như mận, vải, chuối, dưa hấu, cam... được chọn để dâng cúng, thể hiện sự tươi mới và mong muốn mùa màng bội thu.
- Xôi, chè: Xôi vò, chè đậu xanh hoặc chè sen thường được chuẩn bị để dâng cúng.
- Hoa tươi: Hoa cúc, hoa huệ được sử dụng để trang trí bàn thờ, tạo không khí trang nghiêm.
- Hương, đèn, vàng mã: Là những vật phẩm không thể thiếu trong mâm cúng, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên.
Các lễ vật trong mâm cúng Tết Đoan Ngọ (Ảnh: Kinh tế đô thị)
3. Mâm cúng Tết Đoan Ngọ miền Trung
Người miền Trung có những đặc trưng riêng trong mâm cúng:
- Cơm rượu: Được lên men theo cách cổ truyền, có dạng miếng nhỏ vuông vức, chín mềm từ trong ra ngoài.
- Bánh ú nước tro: Tương tự như bánh tro miền Bắc, nhưng có thêm nhân đậu xanh hoặc thịt mỡ, tạo hương vị đặc trưng.
- Thịt vịt: Theo quan niệm dân gian, thịt vịt có tính hàn, giúp làm mát cơ thể trong những ngày nóng bức.
- Chè kê: Là món ăn đặc trưng của Quảng Nam, được nấu từ hạt kê mềm dẻo, thường ăn kèm với bánh tráng vừng.
- Trái cây: Vải, mận, chuối, dưa hấu... được chọn để dâng cúng.
- Hoa tươi, hương, đèn, vàng mã: Là những vật phẩm không thể thiếu trong mâm cúng.
4. Mâm cúng Tết Đoan Ngọ miền Nam
Mâm cúng của người miền Nam thường bao gồm:
- Cơm rượu nếp: Được vo viên tròn ngâm nước đường, gần giống với xôi chè, có vị ngọt và tác dụng giải nhiệt rất tốt.
- Bánh ú bá trạng: Phiên bản to hơn của bánh tro, có nhân và được gói bằng lá sen hoặc lá chuối.
- Chè trôi nước: Viên to, nhân đậu xanh bùi, khi ăn thường kèm nước đường và nước cốt dừa, tượng trưng cho sự no đủ và diệt sâu bọ.
- Xôi gấc, xôi vò: Là những món ăn truyền thống, mang màu sắc tươi sáng, thể hiện sự may mắn.
- Trái cây: Xoài, chôm chôm, dưa hấu, vải... là những loại trái cây đặc sản của vùng này.
- Hoa tươi, hương, đèn, vàng mã: Là những vật phẩm không thể thiếu trong mâm cúng.
5. Cách bày trí mâm cúng Tết Đoan Ngọ
Khi bày trí mâm cúng, cần lưu ý:
- Trái cây: Đặt ở giữa hoặc phía trên cùng bàn thờ.
- Cơm rượu nếp, bánh tro, xôi chè: Đặt hai bên.
- Rượu, trà, nước sạch: Đặt phía trước.
- Đèn cầy, nhang, muối, gạo: Để gần mép bàn thờ.
- Hoa tươi: Cắm vào lọ và đặt ở vị trí phù hợp, tạo không khí trang nghiêm.
Bày trí mâm cúng Tết Đoan Ngọ đẹp mắt (Ảnh: Phạm Thị Yến)
6. Thời gian cúng Tết Đoan Ngọ
Theo quan niệm truyền thống, Đoan Ngọ có nghĩa “mở đầu giờ trưa” là khoảng thời gian từ 11h sáng đến 1h chiều. Do vậy, giờ cúng Tết diệt sâu bọ tốt nhất nên tiến hành vào khoảng thời gian này. Nếu gia chủ không thể sắp xếp được thời gian để cúng vào giờ trưa thì có thể sắp xếp cúng vào hai khung giờ khác đó là giờ Giáp Thìn từ 7h-9h sáng hoặc vào giờ Đinh Mùi 1h - 3h chiều.
Kết luận
Việc chuẩn bị mâm cúng Tết Đoan Ngọ đầy đủ, đúng phong tục sẽ giúp bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên và cầu mong một năm mới bình an, mạnh khỏe. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã biết mâm cúng Tết Đoan Ngọ gồm những gì và Tết Đoan Ngọ nên cúng gì để đón một ngày lễ ý nghĩa nhất.